Eserleri

Matematik ile ilgili eserleri: Favicons ==================================================

StartFragment

- Kitab-ül Muhtasar fi Hesab ül Cebr vel Mukabele: Matematik tarihinde El-Harizmi’yi meşhur kılan bilim tarihinde kısaca, "Cebir Kitabı" adı ile anılan yapıtıdır. "Kitab-ül Muhtasar Fi Hesab ül-Cebr Ve’l Mukabele", Türkçe deyişle; "Özetlenmiş, benzer terimleri yok etme-Mukabele ve bilinenleri bir tarafta toplama-Cebir, hesaplamasının el kitabı" dır. El-Harizmi , El-Cebr Ve’l Mukabele adlı eserinde CEBİR : "Bir niceliğin denklemin bir tarafından diğer tarafına aktarılması’’ şeklinde tanımlanmıştır. MUKABELE ise; ‘‘Ortaya çıkan sonuçların sadeleştirilmesi’’ şeklinde tanımlanmıştır. Mezopotamya kaynaklı olan Cebir’i, El-Harizmi’nin "El Cebr ve’l Mukabele" adlı eseri ile dünyaya yayılmış kitabı, Batı dillerine çevrilirken, ilk kelime hiç değiştirilmeden Fransızca’ya algébra (Cebir), İngilizce’ye de algebra (Cebir) şeklinde geçmiştir. Bu onun ne derece baş üstünde tutulduğunu gösterir.

- Kitâbü'l-Muhtasar fi'l Hisâbü'l Hindî: El-Harizmi'nin kısaca "Hesap sanatına dair" adıyla da tanınan bu eseri, bilim dünyasında onu ebedileştiren eserlerinin ikincisidir. Türkçe okunuşu "Hintçe Hesaba Göre Matematik Özeti" olan eser, Doğu ve Batı dünyasında Hint hesabına dair ilk eserdir.

- El-Mesûhat (Yer ve yüzölçümleri): Eserin ne Arapça nüshası ,ne de tercümeleri mevcuttur. Doğu bilimci Aristide Marre'nin 1846 ve 1865 yıllarında bazı Avrupa dergilerinde "Mesahate de Muhammed ben Mûsa" başlığı altında yazdığı makalelerden böyle bir eserinin olduğu, pratik geometri mevzularından bahsettiği anlaşılmaktadır.

Astronomi ile ilgili eserleri:

El-Harizmi büyük bir matematikçi olduğu kadar büyük bir astronomdur aynı zamanda. Yıllarca rasathanelerde yaptığı çalışmalar sonunda bir Ziyc(cetvel) hazırladı. Bu ziyc yıllarca "Ziyc-i El-Harizmi'' adıyla dünyada tanınındı. Ziyc'i El-Harizmi adındaki bu astronomik cetvel ve yıldız katalogları Copernicus devrine kadar Batı'da tereddütsüz kabul edildi. Bu eserlerden başka El-Harizmi, Güneş, Ay ve yıldızların yüksekliklerini ve bunlara dayanarak zamanı ölçmede kullanılan usturlab hakkında iki eser kaleme almıştır. Bunlardan usturlab yapılmasıyla ilgili olan "Kitabü'l Ameli'l usturlab" tır. Arapçası da, tercümeleri de ele geçirilemeyen bu eserlerin varlığını Fergani (810-895)'nin bir eserinden öğrenilmektedir. Berlin Kütüphanesi 5790 numarada kayıtlı "Fi San'at'il Usturlab bi'l-Hendese'' adlı eserinden Fergani, usturlab ile ilgili açıklamalarda El-Harizmi'nin eserinden alıntılarda bulunmaktadır.

Coğrafya ile İlgili Eserleri

El-Harizmi Halife Me'mun isteği üzerine zamanın 69 tane bilgini ile iş birliği yaparak "yer ve gök küresi haritalarını" gösteren bir atlas hazırladı. Bu haritalar İslam bilim dünyasında yapılan ilk haritalar özelliğine sahiptir. 10. yüzyılın ilk yarısında yaşayan Mesudi adlı bilim adamı bu haritalardan oldukça faydalanmıştır. Bu haritalar 14. yüzyıla varıncaya kadar Müslüman coğrafyacılar üzerinde etkisini devam ettirmiştir. El-Harizmi, bu atlasa bizzat kendi eseri olan "Kitabü's-Sûreti'l-Arz'ı (enlem ve boylam kitabı)"da etkiledi. Doğu bilimci C. A. Nallino 1896 yılında bu eserin İtalyanca bir tercümesini yayınlandı ve Batlamyus'un (85-165) ilgili eseriyle de karşılaştırmasını yaptı. El-Harizmi, bu eserinde Nil Nehri'nin kaynağını da göstermektedir. Buna benzer bir açıklamaya daha önce Batlamyus'ta da rastlandığı için, bilim tarihinin bu bölümünde Nil Nehri'nin kaynağı açıklanırken: "Batlamyus - El-Harizmi teorisi'' diye söz edilmektedir. Bu eser daha sonra Latince, Almanca ve Çin dillerine çevrilmiştir. Yerin enlem boylam listesi ile şehirler, dağlar, akarsular vb. koordinatları ile verilmiştir. Kitabın eki olarak gökyüzünü de işleyen tüm dünya haritasının varlığından söz edilir ise de bu eke rastlanmamıştır.

"El-Suret el-Me'muniyye" adı ile anılan harita tarif üzerine Hintli araştırmacı S.R.Jafri tarafından yeniden yapılmıştır. 1968 Yılında Bon Üniversitesinden Hubert Danicht bu yapıt sonunda yer alan ölçekli dünya haritası üzerine bir doktora tezi hazırlamıştır. El-Harizmi'nin bu kıymetli yapıtının elyazması kopyası Strazburg Milli Kütüphanesinde bulunmaktadır. Öte yandan El-Harizmi'nin Güneş yardımıyla zaman tayini usulünden bahseden "Kitabü'r- Ruhnâme" ile "Tarih" adlı diğer iki eserinin varlığından söz ediliyorsa da bunlar henüz ele geçmemiştir.

Sonuç olarak bu eserlerle denebilir ki; El-Harizmi matematik tarihinde çok müstesna bir yere sahip olup aynı zamanda dâhi bir bilgin olarak dünya tarihine geçmiştir. Doğulu ve Batılı bilim adamlarına rehberlik ve hocalık etmiş, eserleri kaynak ve temel eserler olarak kabul edile gelmiştir. İslâm Ansiklopedisi'nde denildiği gibi " El-Harizmi, Doğu ve Batı matematik semalarında uzun müddet şimşek gibi çakan meşhur bir matematikçi, aynı zamanda astronomi ve coğrafyacı olarak daima anılacaktır."

Tarih İle ilgili eserleri

Kitab'ul Tarih

EndFragment

EndFragment

EndFragment

#diy #photo #vintage